نقش تبادل الکترونيک داده ها بر تجارت الکترونيک

چکيده:
در ابتدای قرن 21، جهان دوران جدید و تازه ای را تجربه می کند. تحولات سریع و گسترده در تمام ابعاد باعث شده تا ارتباطات سریعتر و وسیعتر نسبت به قبل انجام شود. حوزه تجارت نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در سطح گسترده ای با سرعت چشم گیر متحول شده است. با فراگيرشدن اينترنت و همگانى‌شدن آن در بخش تجارت الکترونيک و عدم نياز به سرمايه‌گذارى خاص در راه اندازی تجارت الکترونيکى براى سازمان‌ها و شرکت‌ها ی کوچک و متوسط، استفاده‌کنندگان EDI را برآن داشته است گردش فرآيندهاى تجارى خود را به‌سمت تجارت الکترونيک هدايت کنند و از آن به عنوان ابزاري براي ايجاد تغيير در شيوه هاي عملياتي سازمان ها و شرکت ها استفاده کنند. در اين فرآيند تنها حذف معاملات کاغذي مطرح نيست، بلکه ايجاد تحول درنحوه انجام معاملات سازمانها با طرفهاي تجاري نيز مورد بحث و نظر است و اين امر موجب بازسازي فرآيند هاي درون سازماني نیز مي شود. در حقيقت بالاترين سطح بهره وري و کارآيي زماني حاصل مي شود که اين فن آوري پس از بررسي هاي کامل و تجزيه و تحليل فرآيندهاي درون سازماني اجرا شود و پس از برقراري آن نيز فرآيندها به طور مداوم مورد بازنگري و بازسازي قرار گيرند.
در این مقاله ضمن معرفي مبادله الکترونيکي داده¬ها به بررسی نقش آن در تجارت الکترونيک پرداخته و در خاتمه محدوديتهاي اجراي آن ذکر شده است.
کليد واژه – تجارت الکترونيک، مبادله الکترونيک داده¬ها(EDI) ، اينترنت، شبکه ارزش افزوده (van)

مقدمه:
امروزه شیوه های نوین و مختلفی در روابط اقتصادی بین اشخاص، سازمانها و شرکت ها به وجود آمده است. مبادلات تجاری بین اشخاص با یک دیگر، شرکت ها با یک دیگر و افراد با شرکت ها و سازمانها به سرعت از حالت سنتی خود که عمدتاً مبتنی بر مبادله اطلاعات بر مبنای اسناد و مدارک کاغذی بوده خارج شده و به سوی انجام مبادلات از طریق بهره گیری از سیستم های الکترونیکی در حرکت است. ازاين‌ رو در سطح کشورها و مراجع بين‌المللى درجهت منسوخ ‌شدن روش‌هاى سنتی مبتنى بر کاغذ، روش‌هاى نوينى با توجه به پيشرفت علوم رايانه‌اى صفر و یک و مخابراتى ابداع شده است که زمينه تجارت الکترونيک، انتقال اطلاعات تجارى بدون کاغذ و انجام فعاليت‌هاى تجارى به‌طور مستقيم ازطريق وسایل ارتباطی و الکتریکی مانند تبلت ها و کامپیوترها از دستاوردهاى آن می باشد. در راستاى رسيدن به اهداف مذکور EDI محور اصلى و يا به‌ عبارتى ستون فقرات تجارت الکترونيک به حساب می آید. EDI مخففElectronic Data Interchange و به ‌معناى مبادله الکترونيکى داده‌ها است. مبادله الکترونيکي داده¬ها تبادل‌ داده‌هاي‌ تجاري‌ در يک‌ الگوي‌ مشخص و استاندارد شده‌ ميان‌ کامپیوترها است. در تبادل‌ الکترونيکي‌ داده‌ها، اطلاعات‌ بر اساس‌ يک‌ الگوي‌ مشخص‌ که‌ به‌وسيله‌ طرفين‌ مبادله‌ کننده‌ مشخص‌ شده‌ ، سازماندهی‌ مي‌شوند به ‌طوري‌ که‌ اجازه‌ ميدهند کامپیوترها بدون‌ دخالت‌ مبادله‌ را صورت‌ دهند و نياز به هيچ‌گونه‌ دخالت‌ عامل‌ انساني‌ يا ورود مجدد اطلاعات‌ در دو سر مسير نباشد. در واقع EDI ابزاري الکترونيکي براي شرکت ها است تا بتوانند مستندات تجاري خود را در بستري الکترونيکي رد وبدل نمايند. در صحنه تجارت جهاني، تجارت الکترونيکي و مبادله الکترونيکي داده ها به عنوان « راز بقاء » مطرح شده و امروزه کشورها شديداً به دنبال مجهز شدن به ابزار استفاده از اين سيستم هستند. مبادله الکترونيکي داده ها سيستمي يکجانبه و بسته نيست بلکه بهره¬مندي و کاربرد آن مستلزم مشارکت جمعي و داوطلبانه کليه شرکاي تجاري ذيربط است. حال برای توسعه این سیستم و خارج شدن کامل از سیستم سنتی، بايد به گونه اي عمل کرد تا بنگاه هاي تجاري کوچک و بزرگ و شرکتها که منابع مالي مختلفی در اختيار دارند در مسیر اين فناوري شرکت کرده و از انزوا خارج شوند.
هدف از کاربرد این فناوری، ارتقای کارایی و بهره وری شرکتها از طریق بهبود جریان اطلاعات است. مقاله حاضر تلاش دارد تا ضمن معرفي مبادله الکترونيکي داده¬ها، به بررسی نقش آن در تجارت الکترونيک بپردازد.

ارائه مسئله و ضرورت تحقيق
بـراي دسترسي سريع و مطمئن به اطلاعات تجاري و فرصتهاي سرمايه گذاري و انجام معاملات بازرگاني در حداقل زمان و هزينه ممکن و رسيدن به رشد و توسعه اقتصادي پايدار و داشتن سهم بيشتر در تجارت جهاني، مجهز شدن به فن آوريها و ابزار و امکانات و زير ساختهاي اساسي براي بهره مندی از شيوه¬هاي جدید تجارت و کسب و کار، امري ضروري ست. تجارت الکترونيک و مبادله الکترونيکي داده ها (EDI)از جمله روشهایی است که تحقق آن تحولي عظيم در ساختار اقتصادي کشور ايجاد می کند[1]. سازمان‌ها و شرکتها همواره نسبت به تحولات محیط خارجی حساس بوده و بهترین آیتم ها را در بهترین زمان برای دستیابی به منافع و موقعیت بهتر در رقابت انتخاب میکنند که باعث ایجاد پیشروی بزرگی نسبت به سایر سازمان‌هایی خواهد شد که درک مناسبی از تحولات محیطی به‌ خصوص فناوری ‌‌ها ندارند. برخورداری بنگاه‌های اقتصادی از فناوری اطلاعات و ورود به عرصه تجارت الکترونیکی در دهه کنونی نه به عنوان یک رویکرد انگیزشی، بلکه به عنوان یک رویکرد پایه‌ای مطرح شده و در عرصه رقابت هوشمندانه موجود در تمامی عرصه‌های خدماتی و تولیدی یک ضرورت برای بقاء و تداوم حضور در صنعت می‌باشد.

1- تاريخچه:
اولين نتیجه تلاش ها و تحقیقات در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات از سال ١٩٦٥ میلادی آغاز شد و امکان دريافت پول از دستگاه هاي خود پرداز و پرداخت از طريق کارت هاي اعتباري از ابتدايي ترين اقدامات انجام گرفته در اين زمينه هستند .
اين روال با ايجاد سيستم هاي ميان سازماني که امکان تبادل اطلاعات بين سازمان ها و هدايت الکترونيکي کسب و کار را فراهم کردند دنبال شد.
در اوایل دهه ٩٠ نياز به تبادل اطلاعات تجاري ميان شرکت هاي بزرگ به جایی رسید که پيش از توسعه تکنولوژي هاي مبتني بر اينترنت، خود اين شرکت ها اقدام به ايجاد سیستم ها و شبکه های ارتباطی با سطوح دسترسي محدود کردند. در همان زمان بود که روش مبادله اطلاعات، مبادله الکترونيکي داده ها يا EDI ناميده شد. و رشد روزافزون و توسعه اينترنت بستر مناسبي براي انتقال اطلاعات با حجم بالا ميان کشورها، سازمانها و اشخاص با دیگری ايجاد کرد. اين سیستم همان چيزي بود که بستر تجارت الکترونیک نوین را فراهم کرد. چیزی که امروز ما میدانیم و می بینیم کاهش هزینه ها در الویت های اول است و دانشمندان علوم فناوری اطلاعات و ارتباطات توسعه تجارت الکترونيکي را از يک سو مرتبط به گسترش قابليت هاي فناوري اطلاعات و از سوي ديگر وابسته به کاهش هزينه هاي مرتبط به استفاده از اين فناوري مي دانند. از اين ديدگاه فناوري اطلاعات در دوره موسوم به عصر ارتباطات از مهمترین شاخص ها می باشد.

2-اجزاي مبادله الکترونيکي :
سه جزء اصلي در مبادله الکترونيکي داده ها عبارتند از :
الف. استانداردهاي مبادله الکترونيکي داده ها
ب. نرم افزار مبادله الکترونيکي داده ها
ج. شبکه هاي طرف ثالث جهت برقراري ارتباط

3-اصول و استاندارد الکترونيکی دادهها:
استاندارد در واقع روشی براي امنیت داده های ردو بدل شده بین دو طرف در شبکه (کدینگ داده ها) است تا انتقال الکترونیکی را ایمن و تسهیل نماید. مبادله اسناد تجاري به شکل پيش ساخته و مورد توافق طرفين مورد معامله تهیه میگردد و تاکنون تلاش‌های زیادی برای تدوین این استانداردها در سطح بین‌المللی انجام شده است. استانداردهاي مبادلات الکترونيکي اساساً مبتني بر داده هاي ديجيتال می باشند زيرا ترکيب و مفهوم داده هاي مورد مبادله را تعيين مي کنند. استانداردهای مبادله الکترونیک داده ها بسیار زیاد هستند حتی صنایع گوناگون در کشورهای مختلف نیز استانداردهای خاص خود را دارا هستند. بعضي ازاين استانداردها به شرح ذیل می باشند:

الف– استاندارد : ASCX12 استاندارد اصلی مبادله الکترونیکی داده ها است که به وسیله کمیته استانداردهای آمریکا تنظیم و گسترش داده شده است.
ANSI (انستیتو) استاندارد ملی آمریکا، موسسه اي است که از سال 1918میلادی تاکنون استانداردهاي ایالات متحده امریکا را وضع و بر آن نظارت می کند. ANSI کمیته هاي متعددي دارد که یکی از آنها کمیته استاندارد X12 است که اصطلاحاً ANSI/ASCX12 نیز گفته می¬شود. این کمیته چند کمیته به صورت فرعی دارد که هر کدام مسئول وضع استاندارد هاي یک صنعت خاص می باشند و با اجماع و توافق کلی استانداردي را وضع یا آن را ویرایش می کنند. این استانداردها ، تبادل الکترونیکی داده ها را ممکن می¬سازند.

ب– استاندارد EDIFACT: ادیفـــاکت به معنی مبادله الکترونیک داده ها، بیشتر برای انجام امور اجرایی، تجارت، بانکداری و حمل و نقل است. استاندارد ادیفاکت در سال 1987 بوسیله سازمان ملل متحد اعلام شده و برای کاربرد در تجارت الکترونیکی ترویج و توصیه گردیده است و شامل یکسری قواعد و دستورالعمل هایی هستند که به موجب آن می توان اطلاعات یک سند تجاری را توسط نرم افزار مترجم به پیام های الکترونیکی ادیفاکت تبدیل کرد و این پیام ها نیز از طریق شبکه مخابرات بین المللی به رایانه گیرنده منتقل می شود.
ادیفـــاکت استانداردهاي بین المللی براي EDI و مجموعه اي از قوانین نحوي( Syntax Rules ) ،Data element ها، Segment ها، Code وMessage ها را فراهم می کند.
ج – استانداردHL7 : این استاندارد مستندسازی توسط موسسه استانداردهای آمریکا طراحی شده و در سیستم های بیمارستانها به کار گرفته می شود.
اکنون در ساختار تشکيلات جهانى مرکز سى‌فاکت سازمان ملل يک گروه موسوم به گروه راهبرى سى‌فاکت (CEFACT Steering Group-CSG) تحت مرکز تسهيل تجارى و کسب و کار الکترونيکى سازمان ملل وجود دارد که 15 عضو دارد و در این میان سهم آسيا دو نماينده است که يکى از اعضاى آسيايى آن جمهورى اسلامى ايران مى‌باشد. گروه راهبرى سى‌فاکت (CSG) به‌منظور انجام فعاليت‌هاى خود شش گروه کارى را ايجاد کرده است :
.گروه کارى روشهاى نوین تجارت الکترونيک بين‌المللي
.گروه کارى تجزيه و تحليل مراحل کسب‌وکار
.گروه کارى تکنيک‌ها و متدلوژى‌ها
.گروه کارى حقوقى
.گروه کارى اديفاکت
.گروه کارى کد

4- روشهای تبادل الکترونیکی داده ها:
الف– تبادل و دروبدل الکترونیک داده های ترکیبی: این روش مبادله الکترونیک به طرفین اجازه می دهد تا تمامی مبادلات تجاری طوری انجام شوند که گویی همه طرفین از مبادله الکترونیک داده ها بهره مند می شوند. با استفاده از روش فوق، پیام هایی که برای افراد حقیقی و حقوقی ناتوان از استفاده مبادله الکترونیک فرستاده میشوند به روش ارسال فکس برروی کاغذ یا به صورت نامـــه پستی ارسال می گردد. و البته در برخــی موارد راه حل های نرم افزاری نیز ارائه شده اند که پیام های غیر مبادله الکترونیک عوامل فعال در بخش تجارت را به پیامهای مبادله الکتـــــرونیک داده ها ترجمه کرده و در نهایت انتقال می دهند.
ب– تبادل الکترونیک متقابل: در بیشتر موارد پیامهای مبادله الکترونیک داده ها به صورت دسته بندی شده و مشخص پردازش می شوند. اما شرایطی وجود دارد که دیدگاهی متقابل برای تجارت الکترونیک لازم است. نمونه این شرایط رزرو کردن پرواز، هتل و …است که باید مورد تایید قرار گیرند.
ج – مبادله الکترونیک در فضای شبکه اینترنت : مبادله الکترونیکی داده ها از طریق استانداردهای نوین و ادغام با سایر فناوریهای اینترنتی در حال توسعه می باشد تا اینکه به مبادله الکترونیک اینترنتی منجر شود.

5- فناوری های مرتبط با مبادلات الكترونیك دادهها:
الف – انتقال الكترونیك وجه: كاربرد این فناوری اکثراً برای انتقال وجه بین حسابهای بانكی و شركتهاست. تاریخچه این فناوریها بیشتر از فناوریهای پرداخت الکترونیکی است و از نظر امنیت داده ها نیز قدرت بیشتری دارد.
ب – تبادل الكترونیك دادههای مالی : تبادل الكترونيکی داده های مالی دربرگیرنده انتقال سیستم به سیستم دستور پرداخت و جزئيات و جمع اقلام با استفاده از استانداردهای بين المللی پيام است.

6- تجارت الكترونيك و تبادل الكترونیك دادهها:
کلیه روشهای مرسوم تجارت شامل جستجو و انتخاب محصولات و خدمات، تامین وجه و پرداخت هزینه، تحویل و خدمات پس از فروش که در آن تمام مرحله ها به روش فیزیکی و ملموس برای مشتری بود در تجارت الکترونیکی می‌توانند به‌صورت الکترونیک اقدام شوند.
تجارت الکترونيک را میتوان به این نوع نیز تعریف کرد: خريد و فروش اطلاعات، محصولات و خدمات از طريق شبکه های کامپیوتری. در دیگر تعرف امروزی می توان گفت: حمايت از کليه روش های معاملات تجاری از طریق سیستم های ديجيتال و عناصر آن عبارتند از: فروشگاه اینترنتی و الكترونيك، تبادل الكترونيک دادهها و اطلاعات و تجارت در دنیای مجازی.

سخن پایانی و نتیجه:
با توجه به پیشرفت غیر قابل پیش بینی و غافل گیرانه فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه های اخير، سازمانها با سرعت بیشتری به سمت استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در زمینه ی تجارت و بازرگانی رفته اند. و در این خصوص شرکت های مشاوره در امور تجارت به روش های نوین به شرکتهاي تجاری توصیه می کنند در مناطقی فعالیت و سرمایه گذاری کنند که امکانات دسترسی به خطوط ارتباطی از جمله اینترنت و برقراری ارتباط با تجارت الکترونیک فراهم بوده و با شرکت هایی وارد معامله شوند که تجارت الکترونیک را به کار گرفته باشند و یا براي استقرار کامل آن برنامه ریزی مشخص و استراتژیک داشته باشند. در تجارت الکترونیک اصولا هدف ما شناخت الگوهای نوین نسبت به روش های سنتی تجارت و ارتباطات موجود در محیط الکترونیکی می باشد. همچنین باید به این مهم توجه ویژه ای داشت که تجارت الکترونیک مجموعه ای از سیستم های نرم افزاری و سخت افزاری مخابراتی نظیر پردازش و ذخیره داده ها در ارتباط با بازارها , سازمان ها , مشتریان , واسطه ها و سیستم های پرداخت الکترونیکی است. مراكز و قطب های بزرگ مبادله الکترونیک داده، دائم در حال تلاش براي جذب همکاران تجاری با حوزه فعالیت کوچک تر نسبت به خود به دنيای EDI می باشند.
بر این اساس امروزه هر تجارتی میتواند وارد دنیای تبادل الکترونیک داده یا همان EDI شود و از مزایای زیاد آن و همچنین سرعت و صرفه اقتصادی که در تجارت الکترونیک نهفته است بهره ببرد.